Nhìn sơ qua hình thức bên ngoài thì có lẽ Cao lầu giống với mì Quảng nhưng nó là một món ăn có nhiều nét đặc trưng riêng biệt. Khác với những món ăn khác có thể biến tấu với nhiều nguyên liệu ăn kèm, cao lầu chỉ "chung thủy" với một công thức duy nhất đó là sợi mì, thịt lợn, rau sống và ít nước dùng.
Cao lầu có sợi mì được làm từ bột gạo nhưng cách chế biến của nó thì phức tạp hơn rất nhiều. Bột gạo sau khi xay được ngâm chung với tro, tro ở đây nhất thiết phải là loại tro được đốt từ một loại cây sống ở Cù Lao Chàm, có như vậy sợi cao lầu mới có hương vị thơm ngon rất riêng. Vì ngâm chung với nước tro nên những sợi mì có màu sậm, hơi đục, ăn vào dai và cứng hơn sợi mì Quảng.
Một bát cao lầu đầy đủ gồm có sợi mì tươi, một ít sợi mì khô chiên giòn, thịt lợn thái lát và ít nước dùng. Nước dùng của cao lầu chính là nước tiết ra từ thịt lợn tẩm ướp gia vị, đun trên bếp, nước dùng có vị hơi ngọt, đậm đà và thơm ngon. Không như những món ăn của miền Trung khi ăn kèm với rất nhiều loại rau, đĩa rau sống của cao lầu đơn giản với cải non và rau đắng.
